Ο πασίγνωστος γερο-Δήμος (Σεπτ.-Οκτ. 1859) του Παύλου Καρρέρ (1829-1896) σε ποίηση Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, αποτελεί την εμβληματικότερη μελωδία όλης της ελληνικής μουσικής. Η δημοτικότητά του (τόσο μεγάλη ώστε να λησμονηθεί εντελώς ο συνθέτης, και το έργο να θεωρείται ως δημοτικό τραγούδι), είναι πιθανότητα μοναδική στα παγκόσμια μουσικά χρονικά.
Τις δύο σημαντικότερες χρονολογικά και ασφαλώς από τις αρχαιότερες μνείες του τραγουδιού οφείλουμε στον ίδιο το συνθέτη, στο σωζόμενο μέρος των ανεκτίμητων "Απομνημονευμάτων" του που διακόπτουν απότομα στο έτος 1887. Μνεία πρώτη:

Τας 20 Απριλίου 1859 ανεχωρήσαμεν όπως κάμωμεν μίαν καλλιτεχνικήν εκδρομήν μέχρι Σμύρνης. Και κατά πρώτον εις τας Πάτρας όπου (...) παραμείναμεν ολίγας ημέρας δια τας εορτάς του Πάσχα. Εν τη μεγάλη πανηγύρει του Γεροκομείου, όπου συνάζονται χιλιάδες ανθρώπων και από όλα τα γύρωθεν χωριά, έλαβον την πρώτην νύξιν δια την μελοποίησιν του δευτέρου κλέφτιου άσματός μου "Εγέρασα μωρές παιδιά", ποίησις Βαλαωρίτου και το οποίον μετέπειτα επρόσθεσα εις τον 'Μάρκον Βότσαρην'.

Δεν διευκρινίζει ποια ακριβώς ήταν αυτή η νύξις και δεν αναφέρει πότε ενσωμάτωσε το τραγούδι στην 4πρακτη όπερεά του 'Μάρκος Μπότσαρης'. Αγνοούμε αν αυτό έγινε πριν από την παγκόσμια "πρώτη" του έργου (Πάτρα, 30 Απριλίου, 1861) ή σε ποια μεταγενέστερη διδασκαλία του. Μνεία δεύτερη:

Τον Σεπτέμβριον και Οκτώβριον του 1859 έγραψα την εξακολούθησιν των 'Ελληνικών μελωδιών' μου - 'Ανθός και η Αυγούλα' - 'Το φεγγάρι' - 'Ο Δήμος' - 'Το μοιρολόιτου Σαραντάρα', ποίημα του Διον. Καρρέρ - 'Αγάπη' - 'Ο στρατιώτης' και επί τέλους την δημοτικώτατων καταστάσαν μελωδίαν επί ποιήσεως Ιουλίου Τυπάλδου 'Η Μαρία' (...)

Μορφολογικά θα χαρακτηρίζαμε το 'Γερο-Δήμο' στροφικό τραγούδι, με στοιχεία τριμερούς μορφής (ΑΑΒΑ). Και μόνο η παρεμβολή του Β (μέτρο 88 και μετά), 'Τρέχα παιδί μου γρήγορα, τρέχα ψηλά στη ράχη', θα αρκούσε για να διαψεύσει όσους διατηρούσαν την εντύπωση ότι πρόκειται για δημοτικό τραγούδι.

Η μεταγραφή του έργου για κουρτέτο εγχόρδων από τον Νίκο Σκαλκώτα δεν είναι εύκολο να χρονολογηθεί. Η χειρόγραφη παρτιτούρα του Σκαλκώτα δεν σώζεται, όμως βρέθηκαν οι χειρόγραφες πάρτες των οργάνων και, το 1963, παραδόθηκαν στο Αρχείο Σκαλκώτα από τους αδελφούς Κουτσιμάνη, συνεργάτες του Σκαλκώτα στο "Κουαρτέτο Αθηνών". Ο Κωστής Δεμερτζής τοποθετεί τη μεταγραφή γύρω στο 1949, ενώ ο Γιάννης Γ. Παπαϊωάνου εκτιμά ότι έγινε δύο χρόνια νωρίτερα -γύρω στο 1947- και της δίνει αριθμό καταλόγου 37α. Ο Σκαλκώτας εργάστηκε με βάση την (αχρονολόγητη) έκδοση για φωνή και πιάνο από τον οίοκο Ζ. Βελούδιου (με αύξοντα αριθμό 46, 1887/88;) ή από κάποια ανατύπωσή της και η ενασχόλησή του με το έργο θέτει το σημαντικότατο ερώτημα του βαθμού της εξοικειώσεώς του με την ελληνική μουσική του 19ου αι. (επικρατούντως επτανησιακή, ως γνωστόν) και της τυχόν συνειδητοποιήσεως από μέρους του των συνεπειών της ιεροεξεταστικής καταδικής της από τον Μανώλη Καλομοίρη.

Σελίδες: 12
Γλώσσα: Ελληνικά
Εκδόσεις: Edition Orpheus